Klasik (Tepkisel) koşullanma kuramı

____________________________________________________________________

Pavlov’un ünlü köpek deneyidir. Köpekleri zil sesiyle ve hatta ışıkla salya akıtır hale getirmiÅŸtir.

Klasik (Tepkisel) koşullanma kuramı kavramları:

Nötr: Organizmanın tepki vermesine sebep olmayan, organizma için bir şey ifade etmeyen uyarıcı.

Doğal (koşulsuz) uyarıcı: Organizmada belli bir tepkiye yol açan, doğal olarak kendisine tepki gösterilen uyarıcı.

Doğal tepki: Organizmanın belli uyarıcılar karşısında koşulsuz olarak verdiği tepki.

Şartlı (koşullu) uyarıcı: Normalde organizmanın bir tepki vermesini sağlamayan ama bir koşula bağlandığında organizmayı tepki vermeye götüren uyarıcı.

Şartlı (koşullu) tepki: Belirli bir koşula bağlı olarak verilen tepki.

Özellikleri:

• Klasik koÅŸullanma refleksif davranışları açıklar.
• Klasik ÅŸartlanmada tepki çevreden gelen uyaranlarla baÅŸlar.
• Klasik ÅŸartlanma için aralıklı bir ÅŸekilde yapılan tekrar çok önemlidir.

Ortadan kaldırma yöntemleri:

• Davranışın sönmesini bekleme: KoÅŸullu uyarıcıdan sonra ara ara koÅŸulsuz uyarıcı verilmezse  bir süre sonra koÅŸullu tepkinin ortadan kalkabilmesi.
• Karşı ÅŸartlama: Ä°stenmeyen koÅŸullu tepkinin zıt bir tepki yaratan uyarıcı ile eÅŸleÅŸtirilmesi durumudur.
• Sistematik duyarsızlaÅŸtırma: Uyarıcıların organizma ile adım adım karşılaÅŸtırılarak var olan korkularının giderilmesi.

Ä°lkeleri:

• BitiÅŸiklik: KoÅŸullu uyarıcı ile doÄŸal uyarıcının verilme zamanının yakın olması.
• Habercilik: KoÅŸullu uyarıcı ardından doÄŸal uyarıcının geleceÄŸini haber vermesi.
• PekiÅŸtirme: Belli bir uyarıcı karşısında yapıla davranışın tekrar olasılığının arttırılması ya da davranışın iyice sabitleÅŸmesi.
• KendiliÄŸinden geri gelme: Sönen bir koÅŸullu uyarıcının bir süre sonra tekrar verilmesi durumunda koÅŸullu tepkinin yine ortaya çıkması.
• Ãœst düzey koÅŸullanma: Organizmanın birinci koÅŸullu uyarıcıya koÅŸullanmasından sonra ikinci koÅŸullu uyarıcıya da koÅŸullanması.
• Gölgeleme: Ä°ki ÅŸartlı uyarıcının aynı anda verilmesi durumunda güçlü olan uyarıcının diÄŸer uyarıcıyı gölgelemesi.
• Genelleme: Benzer uyarıcılara aynı tepkinin verilmesi. Tüm siren seslerinin ambulanstan çıkması.
• Ayırt etme: Uyarıcıların ayırt edilmesi. Bazı siren seslerinin ambulanstan, diÄŸer birinin itfaiye aracından çıktığının farkedilmesi.

Zil ve ışık köpek için nötr uyarıcıdır. Et ise doğal yani koşulsuz uyarıcıdır. Köpek eti görünce aklı başından gitmekte, salya akıtmaya başlamakta, özetle vücudu onu o eti yemeye hazırlamaktadır. Bunlar da onun doğal tepkisidir.

Pavlov köpeklere önce sadece et vermekte. Daha sonra et vermeden önce bir zil çalıp, eti de ondan sonra vermektedir. Bitişiklik ilkesine göre et zilden kısa bir süre sonra geldiğinden, ayrıca Pavlov da bunu birden fazla deneyerek pekiştirdiğinden, köpek zil sesine koşullanmış oluyor ve zil sesini duyunca etin geleceğini düşünüp ete gösterdiği tepkileri zil sesine göstermeye başlıyor. Artık zil sesi burada koşullu uyarıcıdır. Zil sesine ete verdiğine benzer verdiği tepki de koşullu tepkidir.

Pavlov, zil sesinden sonra ışık vermekte, arkasından da et vermektedir. Burada köpek ikinci uyarıcıya da ikinci dereceden koşullu olarak koşullanır. Artık zil sesi ile beraber, ya da ayrı olsun, ışığa da ete verdiği tepkiyi vermektedir.

Köpek eğer zil sesi ve ışığa farklı tepkiler verecek olsa idi, iki koşullu uyarıcı da aynı anda verildiğinde daha güçlü olanına özel olan koşullu tepkiyi verecekti.

Pavlov, köpeğe bir daha uzun zaman ne zil ne ışık verir etten önce. Böylece pekiştirme yapmadığından, zile olan koşullanmayı söndürür. Uzun zaman sonra tekrar zil sesi çaldığında ise, kendiliğinden geri gelme ile köpek yine ete verdiği tepkileri zile vermeye başlar.