Klasik (Tepkisel) koşullanma kuramı

____________________________________________________________________

Pavlov’un ünlü köpek deneyidir. Köpekleri zil sesiyle ve hatta ışıkla salya akıtır hale getirmiştir.

Klasik (Tepkisel) koşullanma kuramı kavramları:

Nötr: Organizmanın tepki vermesine sebep olmayan, organizma için bir şey ifade etmeyen uyarıcı.

Doğal (koşulsuz) uyarıcı: Organizmada belli bir tepkiye yol açan, doğal olarak kendisine tepki gösterilen uyarıcı.

Doğal tepki: Organizmanın belli uyarıcılar karşısında koşulsuz olarak verdiği tepki.

Şartlı (koşullu) uyarıcı: Normalde organizmanın bir tepki vermesini sağlamayan ama bir koşula bağlandığında organizmayı tepki vermeye götüren uyarıcı.

Şartlı (koşullu) tepki: Belirli bir koşula bağlı olarak verilen tepki.

Özellikleri:

• Klasik koşullanma refleksif davranışları açıklar.
• Klasik şartlanmada tepki çevreden gelen uyaranlarla başlar.
• Klasik şartlanma için aralıklı bir şekilde yapılan tekrar çok önemlidir.

Ortadan kaldırma yöntemleri:

• Davranışın sönmesini bekleme: Koşullu uyarıcıdan sonra ara ara koşulsuz uyarıcı verilmezse  bir süre sonra koşullu tepkinin ortadan kalkabilmesi.
• Karşı şartlama: İstenmeyen koşullu tepkinin zıt bir tepki yaratan uyarıcı ile eşleştirilmesi durumudur.
• Sistematik duyarsızlaştırma: Uyarıcıların organizma ile adım adım karşılaştırılarak var olan korkularının giderilmesi.

İlkeleri:

• Bitişiklik: Koşullu uyarıcı ile doğal uyarıcının verilme zamanının yakın olması.
• Habercilik: Koşullu uyarıcı ardından doğal uyarıcının geleceğini haber vermesi.
• Pekiştirme: Belli bir uyarıcı karşısında yapıla davranışın tekrar olasılığının arttırılması ya da davranışın iyice sabitleşmesi.
• Kendiliğinden geri gelme: Sönen bir koşullu uyarıcının bir süre sonra tekrar verilmesi durumunda koşullu tepkinin yine ortaya çıkması.
• Üst düzey koşullanma: Organizmanın birinci koşullu uyarıcıya koşullanmasından sonra ikinci koşullu uyarıcıya da koşullanması.
• Gölgeleme: İki şartlı uyarıcının aynı anda verilmesi durumunda güçlü olan uyarıcının diğer uyarıcıyı gölgelemesi.
• Genelleme: Benzer uyarıcılara aynı tepkinin verilmesi. Tüm siren seslerinin ambulanstan çıkması.
• Ayırt etme: Uyarıcıların ayırt edilmesi. Bazı siren seslerinin ambulanstan, diğer birinin itfaiye aracından çıktığının farkedilmesi.

Zil ve ışık köpek için nötr uyarıcıdır. Et ise doğal yani koşulsuz uyarıcıdır. Köpek eti görünce aklı başından gitmekte, salya akıtmaya başlamakta, özetle vücudu onu o eti yemeye hazırlamaktadır. Bunlar da onun doğal tepkisidir.

Pavlov köpeklere önce sadece et vermekte. Daha sonra et vermeden önce bir zil çalıp, eti de ondan sonra vermektedir. Bitişiklik ilkesine göre et zilden kısa bir süre sonra geldiğinden, ayrıca Pavlov da bunu birden fazla deneyerek pekiştirdiğinden, köpek zil sesine koşullanmış oluyor ve zil sesini duyunca etin geleceğini düşünüp ete gösterdiği tepkileri zil sesine göstermeye başlıyor. Artık zil sesi burada koşullu uyarıcıdır. Zil sesine ete verdiğine benzer verdiği tepki de koşullu tepkidir.

Pavlov, zil sesinden sonra ışık vermekte, arkasından da et vermektedir. Burada köpek ikinci uyarıcıya da ikinci dereceden koşullu olarak koşullanır. Artık zil sesi ile beraber, ya da ayrı olsun, ışığa da ete verdiği tepkiyi vermektedir.

Köpek eğer zil sesi ve ışığa farklı tepkiler verecek olsa idi, iki koşullu uyarıcı da aynı anda verildiğinde daha güçlü olanına özel olan koşullu tepkiyi verecekti.

Pavlov, köpeğe bir daha uzun zaman ne zil ne ışık verir etten önce. Böylece pekiştirme yapmadığından, zile olan koşullanmayı söndürür. Uzun zaman sonra tekrar zil sesi çaldığında ise, kendiliğinden geri gelme ile köpek yine ete verdiği tepkileri zile vermeye başlar.